طول دوره پرورش با توجه به درجه حرارت آب و وزن ماهی

وزن ماهی به گرم حرارت آب (سانتی گراد)	9-6	12-9	15-12
تا 20 گرم	42	32	5/25
20تا50گرم	71	60	45
50تا150گرم	93	67	50
150تا300گرم	99	82	5/62
طول دوره پرورش (روز)	305	241	183

مشخصات استخرهای پرورش ماهی

میزان دبی آب     (لیتر در ثانیه)	مساحت استخر     (متر مربع)	تعداد بچه ماهی مورد نیاز(قطعه)	میزان تولید نهایی(تن)
10	90-80	5000-4500	1
15-10	100-80	7500-7000	5/1
20-15	120-100	10000-8500	5/2-2
25-20	200-120	12000-10000	3-5/2
30-25	300-200	15000-13000	5/3-3

پیش بینی تولید و زمان فروش ماهی

برای این کار معمولا از توده زنده ماهی و اندازه ان استفاده می کنند، بدین منظور میتوان از دو فرمول زیر برای پیش بینی زمان فروش استفاده نمود:

1- Wi= L×C       

Wi= میانگین وزن هر ماهی(گرم)

L= میانگین طول هر ماهی

C= ضریب رشد

2- Wt=Wi×N

Wt = وزن کل ماهیان یک استخر

Wi= میانگین وزن هر ماهی(گرم)

N= تعداد ماهی موجود

معمولا کاهش تراکم ماهیان یک استخر در دمای 9-6 درجه سانتیگراد 113 روز پس از ماهی دار کردن استخر، در دمای 12-9 درجه 92 روز بعد و در دمای 15-12 درجه 71 روز پس از ماهی ریزی صورت می گیرد، البته این اعداد در شرایط مدیریتی مختلف فرق می کند.

فروش ماهیها بترتیب در دمای 9-6 درجه سانتیگراد 305روز، در دمای 12-9 درجه 241 روزو در دمای 15-12 درجه 183روز پس از ماهی دار کردن استخرها در صورتی که اصول مدیریتی بخوبی رعایت شده باشد انجام می گیرد، بدین صورت می توان سالی دو بار ماهی با اوزان 200میلی گرم را تا وزن 300گرم به بازار عرضه کرد.

برای صید ماهیان نیز بهتر است تغذیه 48 ساعت قبل از صید قطع گردد، صید در ساعات اولیه روز صورت گیرد، جریان آب در موقع صید قطع نشود و ماهیان در اسرع وقت به بازار عرضه شوند.

تغذیه ماهی قزل آلا

غذادهی ماهیان یکی از مهمترین مواردی است که در مزرعه پرورش ماهی باید به آن توجه نمود،زیرا در مزارع پرورش تنها چیزی که بیشترین هزینه ها را در بر دارد هزینه تهیه غذا می باشد به طوری که بیش از 50درصد از هزینه های یک دوره پرورش را شامل می شود.

اثر مواد زاید ناشی از متابولیسم ماهی در حین حمل ونقل

اثر این مواد بر روی ماهی به صورت خفه نمودن ماهی می باشد، آمونیاک،اوره،اسید اوریک،گازکربونیک و سایر مواد حاصله از متابولیسم می توانند بسیار مضر باشد.وقتی غلظت آمونیاک درآب افزایش یابد ماهی توانایی جذب اکسیژن را از دست می دهد، بدین صورت که وقتی غلظت آمونیاک به یک میلی گرم در لیتر برسد میزان اکسیژن خون به یک هفتم حالت طبیعی خودمی رسد و اگر میزان گازکربنیک به 15درصد افزایش یابد منجر به خفه شدن ماهی می شود. گازکربنیک از جمله عواملی است که در حین حمل و نقل محدودیت زیادی را ایجاد می کند.

عواملی که از افزایش مواد سمی حاصل از متاولیسم جلوگیری می کند:

الف: گرسنه نگهداشتن ماهی قبل از حمل ونقل: در مواقعی که ماهیان با غذای خشک تغذیه می شوندحداقل 36ساعت قبل از بارگیری و در مواردی که ماهی با گوشت و فرآورده های ماهی تغذیه می شود حداقل 48ساعت قبل از بارگیری نباید به آنها غذا داده شود.

ب: حمل و نقل ماهی در درجه حرارت کم: بهترین درجه حرارت برای حمل ونقل ماهی 8تا12 درجه است.

ج: تهویه آب ویا بکار بردن مواد خنثی کننده.

حمل و انتقال بچه ماهیان به حوضچه های پرورش

مرحله اول در پرورش ماهی تهیه و انتقال بچه ماهی های خریداری شده با حداقل تلفات به کارگاه پرورشی است. ازآنجا که بچه ماهی ها در این مرحله بسیار حساس و ضربه پذیرند و هر گونه عامل نامساعد می تواند موجبات تلفات و آسیب رسانی به آنها را فراهم آورد. در گام اول باید سعی کرد که بچه ماهیان مورد نیاز از کارگاهی تهیه شدند که گواهی بهداشت داشته باشد و سلامت بچه ماهیان را تضمین کند.

تنظیم دما و پی اچ نیز در موقع حمل و نقل مهم بوده و لازم است بین آب مخزن های حمل ونقل و آب استخر شرایط دما و پی اچ مشابه باشد،بدین منظور آب استخر را به کمک یک شلنگ به قطر5 سانتی متر وارد مخازن فایبرگلاس کرده و به کمک این لوله ماهیان را به درون مخازن حمل سیفون می کنند. نکته قابل توجه در این مورد این است که حدالمقدور بچه ماهیان را از نزدیک ترین محل تکثیر خریداری شود.

به دو روش می توان بچه ماهیان را از محل فروش تا کارگاه حمل کرد:

1- حمل با کیسه نایلونی: برای این منظور از کیسه های نایلونی چند لایه استفاده می شود،بدین ترتیب که ابتدا یک چهارم کیسه را از آب استخر حاوی بچه ماهی ها پر می کنیم سپس به نسبت 10تا20 کیلو گرم در متر مکعب درون کیسه ها بچه مای پر می کنیم(هر کیسه به ظرفیت 20لیتر در نظر گرفته می شود)بعد از خالی کردن هوای موجود در کیسه نایلونی این فضا را توسط اکسیژن پر می کنیم سپس در آن را می بندیم.کیسه های آماده شده را میتوان درون کارتن قرار داد یا به همین صورت حمل شوند.

پس از حمل کیسه های حاوی بچه ماهیان به محل کارگاه برای هم دما شدن آب کیسه ها با آب حوضچه ها آنها را درون حوضچه ها قرار می دهیم و بعد از گذشت نیم تا یک ساعت کیسه ها را پاره کرده و بچه ماهیان را رها می کنیم.

2- حمل توسط مخزن: برای این منظور به یک مخزن پلاستیکی یا فلزی که برای این منظور ساخته شده است نیاز داریم، قبل از آبگیری مخزن لازم است آن را ضد عفونی کنیم.این روش بیشتر برای حمل بچه ماهیان در مسیرهای طولانی به کار می رود. روش کار بدین صورت است که ابتدا لوله های سوراخ دارکه به کپسول اکسیژن مرتبط اند را درکف مخزن کار می گذاریم، سپس مخزن را با آب موجود در استخر پر می کنیم و شیر کپسول اکسیژن را نیز باز می گذاریم، بعد با توجه به ظرفیت مخزن بچه ماهی ها را درون آن می ریزیم. نکته قابل توجه در روش فوق این است که آب درون مخزن باید دارای چرخش باشد لذا برای این منظور از پمپ کوچکی بالای مخزن استفاده می شود.

نکته: برای حمل بچه ماهی ها به حوضچه 48ساعت قبل و 24ساعت بعد از حمل ونقل از غذادهی خودداری شود.

مراحل آماده سازی بچه ماهیان برای حمل و نقل

الف: صید

صید بچه ماهیان در مراکز تکثیر به دلایل و منظورهایی از جمله تقاضا از طرف مزارع پرورشی، کاهش تراکم ،کنترل بهداشتی و 000 صورت می گیرد. صید بچه ماهیان نورس زمانی ایجام می شود که طول آنها به سه سانتیمتر رسیده و وزن زنده آنها در آخر هفته چهارم به 300 میلی گرم برسد . برای صید بچه ماهیان ابتدا ارتفاع آب را کاهش می دهیم و در زمانی که آب استخر تا نیمه خالی شد صید با استفاده از تور پره ریز شروع می شود .

همواره باید مراقب بود که بچه ماهیان در زیر آب قرار بگیرند و پس از صید آنها را به مخازن مخصوص انتقال می دهیم. بچه ماهیان نورس قبل از نقل و انتقال و رهاسازی در استخر در حوضچه های موقت نگهداری می شوند تا عملیات شمارش و رقم بندی انجام گیرد .

بعد از تبدیل بچه ماهیان نورس به بچه ماهیان انگشت قد برای انتقال به استخرهای پرواری حمل می شوند ،این بچه ماهیان از طریق خروجی آب به حوضچه های ویژه صید که خارج از استخر قرار دارد انتقال می یابند ، این حوضچه ها به طور متناوب با تور پره کشی شده اند و ماهیان پس از صید رقم بندی می شوند.

پس از رقم بندی بچه ماهیان انگشت قد در اندازه های مختلف از طریق دریچه های مخصوص به مخازن 50لیتری برای حمل و نقل به حوضچه های موقت سپس استخرهای پرواربندی منتقل می شوند .

ب: ضد عفونی بچه ماهیان قبل از انتقال

بچه ماهیان نورس و انگشت قد بعد از صید بطور موقت در حوضچه های توری نگهداری می شوند ،این توری ها در ابعاد 2متر در 80سانتیمتر وبا چشمه های ریز 2تا4 میلی متری بافته می شوند. ضدعفونی کردن بچه ماهیان در سلامت و کاهش تلفات در دئران پرورش بسیار مؤثراست .

ضدعفونی کردن بچه ماهیان نورس:

محلول 2تا3 درصد نمک طعام را از طریق حل کردن 1تا5/1 کیلو گرم نمک در 50لیتر آب آماده می کنند سپس بچه ماهیان را بمدت 30تا40 ثانیه در محلول فوق قرار می دهند تا بخوبی ضدعفونی شوند و بعد از آن بچه ماهیان را در اب تمیز قرار می دهند .

نکات مورد توجه در انتخاب بچه ماهیان سالم برای پرورش

1- به اشتهای آنها باید توجه داشت ، برای مشاهده این مورد در داخل حوضچه ظرف قرمز رنگی را که معمولا با آن غذا دهی می شود همراه داشته باشیم تا بچه ماهیان با دیدن آن تحریک شوند البته این عمل باید در ساعات غذادهی انجام شود .

2- بچه ماهیان سالم همیشه بطئر منظم در خلاف جهت آب قرار می گیرند ولی ناسالم ها بصورت پراکنده در کنار دیواره ها دیده می شوند .

3- رنگ بچه ماهیان سالم روشن و دارای درخشندگی است ولی ناسالم ها دارای رنگ پریدگی هستند ، البته این مورد باید در شرایط نور طبیعی انجام شود چون بدلیل تاریک بودن فضا بچه ماهیان رنگ بدن خود را به حالت استتار با محیط هماهنگ می کنند .

4- باله ها و سطح بدن بچه ماهیان باید فاقد خوردگی باشد و همچنین بر روی بدن لکه های سفید و آلودگی قارچی دیده نشود .

5- تعدادی از بچه ماهیان را بصورت تصادفی صید نموده ، برانشها و آبشش های دو طرف را مورد بررسی قرار می دهند، در وجود ماده لزج موکوسی یا رنگ زرد از انتخاب آنها خوداری می گردد زیرا آبشش های بچه ماهیان سالم دارای رنگ قرمز و فاقد مواد موکوسی می باشد.

استخرهای خاکی

بیشتر مزرعه داران دانمارکی پایه گذار این امر بوده اند، در این نوع استخرها آب فضای بسته ای را به وجود می آورد، آرایش اساسی این استخرها شامل سه قسمت است:

1- کانال آب رسانی که در بالاترین نقطه زمین وجود دارد و آب مورد نیاز استخر را تامین می کند.

2- استخرها که از ورودی به خروجی شیب دار هستند.

3- کانالهای تخلیه که برای هر استخر می تواند بصورت مجزا زهکشی گردد و کانال تخلیه اصلی که آب همه استخرها را تخلیه می کند.

آب ورودی استخرها بوسیله تخته کنترل می شود یا در مزارع مدرن از لوله های پلاستیکی پوشیده شده بوسیله یک توری برای این امر استفاده می گردد. لوله های ورودی باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا حداکثر آب مورد نیاز را برای استخرها تهیه کنند. کنترل خروجی آب استخرها بوسیله مانک انجام می شود که میتواند از جنس چوب،آجر یا بتن باشد.

تعویض آب استخرهای بتونی

تعویض آب باید به اندازه ای باشد که ماهی بتواند براحتی اکسیژن مورد نظر خود را از آب کسب کند، اگر آب در استخرهای پرورش ماهی متناسب با اندازه و تراکم ماهی جریان نداشته باشد و در زمان مناسب تعویض نشود ماهیهن با کمبو اکسیژن روبه رو خواهند شد منظور از تعویض آب مدت زمانی است که آب از ورودی تا خروجی می پیماید که این امر با تنظیم جریان ورودی آب صورت میگیرد . 

تعداد دفعات تعویض آب را در یک ساعت با این فرمول محاسبه می شود:

RD= (RW*3600)*V

RW= دبی آب ورودی

V= حجم آب موجود در استخر

V=L*W*D

=L طول استخر

w = عرض استخر

D= عمق استخر

نکته: به علت شیب دار بودن استخرها برای بدست آوردن عمق از بیشترین ئ کمترین عمق میانگین گرفته می شود.

مقدار آب ورودی به استخرهای بتونی

برای محاسبه مورد فوق از فرمول زیر استفاده می شود A × Q=RV

RV= سرعت جریان آب در استخر

A= برش سطح عرضی مقطع وسط استخر که به صورت BH می باشد

B= عرض استخر

H= عمق استخر

ماهی دار نمودن استخرها

ماهی دار نمودن استخر ها بستگی به مقدار آب ورودی و اکسیژن محلول در آب بستگی دارد ، زیرا ماهیان قزل آلا در اندازه های مختلف در مدت یک ساعت مقدار اکسیژن معین مصرف می کنند ، بنابر این هر قدر اکسیژن بیشتری موجود باشد تعداد ماهیان بیشتری را می توان پرورش داد .

ماهی دار نمودن استخرها باید منبع آب و تعداد استخرهای مناسب با منبع آب را در نظر گرفت تا بتوان یک برنامه ریزی صحیح برای ماهی دار نمودن استخرها و تولید مناسب انجام داد.

حوضچه ها وسیستمهای مختلف پرورش ماهی قزل آلا:

۱. استخرها ی دایره ای یا حوضچه ها ی گرد 

۲. استخرهای دراز کانالی 

۳. حوضچه های پرورشی (تانک)  

۴. حوضچه های پرورشی مستطیل شکل

عوامل مؤثر بررشد قزل آلا

الف: عوامل محیطی 

ب: عوامل داخلی 

ج: عوامل تغذیه ای 

مقدمه بر پرورش ماهی قزل آلا

ماهی های پرورشی عموما به دو گروه ماهیان آب های سرد و اب های گرم تقسیم می گردند که ماهی قزل آلاو آزاد جزء گروه اول بحساب می آیند.اگرچه اب و هوا در بیشتر مناطق گرم است،با وجود این تقریبا در هر یک از استانها یک یا چند منطقه مناسب برای پرورش ماهی های آب سرد وجود دارد.

بهترین درجه حرارت برای رشد و نمو ماهی قزل آلا حدودا 17 درجه سانتی گراد است ولی اگر چنین حرارتی در طول سال ثابت باشد ، تولید عناصر تناسلی و در نتیجه تولید مثل ماهی انجام نمی گیرد. آب برخی قنوات و چشمه سارهای کشور ممکن است دارای چنین خاصیتی باشد ، چنین آبهایی برای پرورش ماهی قزل آلا مناسب است ولی تکثیر آن باید در آبهایی با حرارت 8تا10 درجه سانتی گراد انجام گیرد.

ماهی آزاد دریای خزر در واقع نوعی قزل آلا است که فقط بخاطر بزرگ بودنش به آن ماهی آزاد گفته می شود،این ماهی ها معمولا مانند قزل آلای پرورشی بعد از تخم ریزی نمی میرند.این گروه از ماهیان کلا جزء لذیذترین ماهی های خوراکی هستند و اکثرا از قیمت بالایی برخوردار می باشند که ماهی قزل آلای پرورشی از اهمیت خاصی برخوردار است.

اگرچه برای پرورش آنها کارگاهای مخصوصی احداث می گردد ولی می توان در آبهای نسبتا خنک که بصورت جویبار،چشمه،قنات و... است برای مصرف خانوادگی و تولید محدود پرورش داد. در حال حاضر میزان تولید این ماهی در کشور سالانه 10000 تن است که بدون شک باز هم در اینده افزایش خواهد یافت.